Tussen de wolken en de straat

Veel debatten gaan over het toepassen van de menselijke maat in de uitvoering van beleid. Een complex gesprek tussen beleidsmakers en uitvoeringsorganisaties. Want wat is dat precies, de menselijke maat, en in welke gevallen mag die worden toegepast?

Wat mij opvalt is dat ook deze gesprekken in de beleidstorens worden gevoerd. Er wordt mensen zelf zelden iets gevraagd. De opdracht voor onze inspectie is om vanuit het perspectief van de samenleving ons werk te doen. Krijgen mensen en bedrijven waar zij recht op hebben en worden zij fatsoenlijk behandeld? Die vragen zijn de leidraad voor ons werk, niet in de laatste plaats als gevolg van wat er met de kinderopvangtoeslag allemaal fout is gegaan.

We praten daarom zelf regelmatig met de mensen voor wie wij het verschil moeten maken. En we praten met maatschappelijke organisaties. Er is in ons land een uitgebreid netwerk van sociaal raadslieden, belastingwinkels, maatschappelijk werk, vrijwilligers bij vak- en ouderenbonden die mensen helpen bij fiscale en toeslagzaken. Een dagje meelopen met sociaal raadslieden, bijvoorbeeld, laat zien hoe complex het systeem voor mensen is. Om gek van te worden. En wat verrichten die professionals dan goed werk.

Het zijn de verhalen van mensen die laten zien hoe het systeem hen in de problemen brengt. Zo kwamen we een weduwe tegen die net de AOW-leeftijd heeft bereikt. Ze had niet in de gaten dat zij een piepklein pensioentje kreeg via haar overleden man, en een jaar later daardoor toeslagen moet terugbetalen. Daar gaat een deel van het beschikbaar inkomen, want daarmee moet de toeslagschuld worden afgelost.

Tragisch is ook het verhaal van de man die vergeten was om de verblijfsvergunning van zijn kind bij de IND op tijd te verlengen. Deze vader werd niet gewaarschuwd over het verlopen van de vergunning. Voor de maanden dat er geen geldige vergunning was, worden toeslagen teruggevorderd. Het is allemaal volgens de regels, maar verdorie, wat laten deze situaties zien hoe schrijnend het toeslagenstelsel voor mensen kan uitpakken. Niet zelden worden zo de eerste schulden gemaakt.

En soms gaat het in de uitvoering mis. De man die volgens de dienst Toeslagen een verzamelinkomen heeft dat 10.000 euro hoger is dan de berekening van de Belastingdienst. Die man moet maar bezwaar indienen, want beide uitvoeringsdiensten lijken dit foutje onderling niet te kunnen corrigeren. Ik hoop dat dit alsnog gelukt is. Want de man heeft juist recht op meer toeslagen en krijgt anders te maken met terugvorderingen.

Het is schrikken als je al die voorbeelden uit de praktijk tegenkomt. Er is een grote noodzaak om de fiscale en toeslagenwetgeving te vereenvoudigen. Er is een grote noodzaak om de rechtsbescherming van mensen te verbeteren. Er is een grote noodzaak om de menselijke maat in beleid en uitvoering te verankeren. Laten we beginnen met luisteren naar de ervaringen van mensen. Die moeten een plek krijgen in de Haagse beleidstorens. Pas als de afstand tussen de wolken en de straat wordt overbrugd, ontstaat de urgentie om het echt anders te doen.

Bart Snels