Herstel van vertrouwen

Onze blogs

‘Wij willen met onze onderzoeken en aanbevelingen bijdragen aan het herstel van het vertrouwen van de samenleving in de overheid.’ Dit is niet voor niets de eerste zin van het werkprogramma van de inspectie belastingen, toeslagen en douane. Het herstel van vertrouwen is waar wij voor staan.

Zeker op het terrein van de belastingen, toeslagen en douane is de afgelopen jaren veel fout gegaan. De overheid lijkt het contact met de burger kwijt geraakt te zijn. Uitvoeringsorganen die vastzaten in een anti-frauderetoriek deden burgers ongekend onrecht aan. Dat wil niet zeggen dat individuele medewerkers van één van de drie diensten hier schuldig aan zijn. Ik geloof er niets van dat mensen die werken bij de dienst Toeslagen bewust ouders over de kling hebben willen jagen. Al het speurwerk, de debatten, onderzoeken en WOB-verzoeken leveren echt geen smoking gun op. Er is geen schuldige aan te wijzen, hoe frustrerend dat ook is.

Andere insteek

Dat wil niet zeggen dat er niets mis is. Er is heel veel, heel erg misgegaan. Dat moeten we als overheid rechtzetten en daar moeten we lessen uit trekken. Het vraagt om een andere insteek. Als je als uitvoerende dienst gefocust bent op fraudebestrijding, zie je achter iedere boom wel iemand staan die misbruik maakt van een regeling. De meerderheid van goedwillenden negeer je. Als je leeft in een wereld waarin efficiency en productiedoelen sturend zijn, kom je niet toe aan klantgerichtheid en serviceverlening. Als de letter van de wet leidend is in je beoordelingen en meningen, zoek je niet de ruimte om rekening te houden met individuele omstandigheden. Als er niet naar jouw mening gevraagd wordt, geef je het bij je leidinggevende of bij de politiek niet aan als de uitvoering van de wet draconische gevolgen heeft.

Leervermogen bevorderen

Een andere insteek kiezen vraagt om lef. Medewerkers en leidinggevenden moeten hier ruimte voor krijgen en leren waar de grenzen liggen. Waar botsen maatwerk en gelijke behandeling met elkaar? Wat is proportioneel ingrijpen en wat gaat daar ver overheen? Als we het hebben over leervermogen van de belastingdienst, toeslagen en douane, dan gaat het daarover. Bevorderen van dat leervermogen van iedereen die werkzaam is op het terrein van belastingen, toeslagen en douane is een belangrijke doelstelling van de inspectie. Dat doe je niet door te straffen, boetes uit te delen of door andere sancties. Dergelijke sanctionerende bevoegdheden hebben wij niet en passen ook niet bij ons als organisatie. Maar belangrijker; je moet dergelijke bevoegdheden ook niet willen hebben.

Signaleren en reflecteren

Veranderende werkwijzen, ambtelijk vakmanschap gericht op de burger en het bedrijfsleven, moeten vanuit de organisatie zelf komen. Met het mes op de keel verandert er niets. Daarom is er een inspectie. Niet om te straffen of te sanctioneren, niet om de les te lezen maar om te signaleren en te reflecteren. Om de vinger op de zere plek te leggen en om een spiegel voor te houden. Een inspectie die onderdeel is van hetzelfde departement, maar wel onafhankelijk daarvan kan optreden, maakt dat mogelijk.

De komende jaren werken veel partijen kei- en keihard om weer het vertrouwen te verdienen dat de overheid nodig heeft. De inspectie belastingen, toeslagen en douane levert daar een bijdrage aan. We kunnen het niet alleen. We staan dicht bij de diensten, maar zijn wel onafhankelijk, en dat is een belangrijke voorwaarde voor succes.