Vroegsignalering: eerder problemen herkennen en oplossen
Hoe kan de Belastingdienst (betalings)problemen van burgers en zzp’ers eerder herkennen en oplossen? Deze vraag stond centraal in het onderzoek dat we hebben uitgevoerd. Hoe eerder problemen bekend zijn, hoe sneller en eenvoudiger de oplossing vaak is. Dat kan mensen veel stress en mogelijke ellende besparen en draagt ook bij aan het herstel van vertrouwen in de Belastingdienst.
Op 5 februari 2024 maakten we de resultaten van ons onderzoek bekend. Met de uitkomsten van dit onderzoek willen we bijdragen aan de verbetering van de dienstverlening. Zo kunnen de problemen van mensen snel en passend worden opgelost.

Het onderzoek
Naast het in beeld brengen van wat de Belastingdienst doet op het gebied van vroegsignalering, bestudeerden we ook relevante documentatie, instructies en verschillende gevallen. Maar we voerden ook gesprekken met medewerkers van de Belastingdienst die zich bezighouden met het voorkomen, herkennen en oplossen van problemen van burgers en zzp’ers. Tot slot spraken we met mensen die problemen hebben ervaren met de Belastingdienst.
We zagen en hoorden dat het regelmatig voorkomt dat problemen samenhangen met zogeheten ‘ambtshalve aanslagen’. Deze legt de Belastingdienst op als iemand, om wat voor reden dan ook, niet de verplichte belastingaangifte heeft gedaan. De gevolgen hiervan kunnen erg groot zijn. Voor ons was dat aanleiding om het ambtshalve proces in dit onderzoek mee te nemen.
Aanbevelingen
Onze aanbevelingen luiden als volgt:
- Onderzoek welke mogelijkheden er zijn om persoonsgegevens te gebruiken voor de dienstverlening om mensen met betalingsproblemen zo vroeg mogelijk te helpen. Hiervoor moet een beslissing komen of persoonsgegevens voor dit doel mogen worden gebruikt in verband met AVG. Zonder een besluit lopen sommige initiatieven vast.
- Als burgers of zzp’ers geen belastingaangifte doen, dan schat de Belastingdienst schat de inkomsten in. Dit worden ambtshalve aanslagen genoemd. Uit ons onderzoek blijkt dat ambtshalve aanslagen regelmatig het beginpunt zijn voor het ontstaan of verergeren van problemen bij burgers of zzp’ers. Om verdere problemen voor deze mensen te voorkomen, is het belangrijk dat de ambtshalve aanslagen zijn gebaseerd op redelijke schattingen en dat de Belastingdienst ook controleert dat de schattingen redelijk zijn. Het is daarom belangrijk dat de manier waarop individuele schattingen worden gemaakt worden vastgelegd.
- Zoek een passende oplossing voor mensen die in het verleden in grote financiële problemen zijn gekomen door te hoge schattingen.
- Nodig mensen zo specifiek mogelijk uit voor het doen van aangifte en pas meer maatwerk toe bij boetes, maar ook bij het verlenen van uitstel van betaling of kwijtschelding.
- Zoek samen met de wetgever uit of het zinvol is om boetes in te voeren die onder bepaalde voorwaarden worden uitgedeeld.
Reactie ministerie van Financiën
Op 18 maart 2024 reageerde staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) op het onderzoeksrapport. In deze reactie wordt kort gezegd wat de Belastingdienst doet aan vroegsignalering en wat er met elk advies wordt gedaan. Zo komen de volgende onderwerpen aan bod:
- Activiteiten rond vroegsignalering en zelf actief hulp aanbieden.
- Het Signaalmodel Vroegsignalering.
- Aandacht voor oorzaken van problemen en directieoverstijgende controle.
- Het proces van ambtshalve aanslagen (inkomsten- en omzetbelasting).
- De activiteiten van de Belastingdienst met betrekking tot professionele beslis- en handelingsruimte (ruimte in het recht).
- Het onderzoek naar (voorwaardelijke) boetes voor het niet doen van de belastingaangifte.
- Het uitnodigingenbeleid.
Wij blijven dit onderwerp met grote interesse volgen.