Om de schade voor de gedupeerden van de kinderopvangtoeslagaffaire, de Fraude Signalering Voorziening (FSV) en box 3 te herstellen, heeft de overheid hersteloperaties in het leven geroepen. Wij kregen signalen van burgers die met deze hersteloperaties te maken hebben, dat zij geen of onvoldoende herstel ervaren. En ook bestuurders, managers en medewerkers van de uitvoeringsorganisaties, partnerorganisaties en deskundigen die wij spraken, gaven aan hun zorgen te hebben over deze hersteloperaties. Daarom zijn we een onderzoek gestart naar de manier waarop gedupeerde burgers en de medewerkers van de uitvoerende diensten deze drie hersteloperaties ervaren.
Op 10 september 2024 hebben we ons onderzoek waarin we advies geven voor toekomstige hersteloperaties, openbaar gemaakt.
Tussentijds signaal: levens in de wachtstand
In oktober 2023 hebben we een signaal afgegeven welke gaat over de situatie van de groep gedupeerden van de toeslagenaffaire die het zwaarst getroffen is (ernstig gedupeerden) door de stopzetting en terugvordering van de kinderopvangtoeslag (KOT). Wij constateerden dat een aantal keuzes in het kader van de hersteloperatie KOT negatief uitpakt voor ernstig gedupeerden.
Met dit signaal vroegen we de staatssecretaris Toeslagen en Douane en de leden van de Tweede Kamer om in gesprek te gaan over het loslaten van het FIFO-principe (First in, First out) zodat schadeherstel van ernstig gedupeerden voorrang krijgt. Verder vroegen we het Ministerie van Financiën om met de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen de groep ernstig gedupeerden te identificeren. Samen moeten zij onderzoeken hoe voor deze groep ernstig gedupeerden een maatwerkroute kan worden ingericht.
De aanpassingen van de hersteloperatie KOT blijven onverminderd doorgaan. Dat is de reden waarom we dit signaal in oktober 2023 hebben gegeven en niet pas in ons eindrapport.
Reactie ministerie van Financiën
Op 10 oktober 2023 reageerde staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen en Douane) op ons afgegeven signaal. We namen via een Kamerbrief kennis van de reactie.
Aanbevelingen
Voor toekomstige hersteloperaties hebben we de volgende aanbevelingen:
- Start met inzicht in behoeften van gedupeerden
Start bij het vormgeven van een hersteloperatie met het inzichtelijk krijgen van wensen, behoeften en ervaringen van gedupeerden door met hen in gesprek te gaan.
- Zet de behoeften van gedupeerden ook centraal in de uitwerking van de aanpak
Voorkom dat de uitvoerbaarheid en/of kosten van de hersteloperatie voor de overheid leidend worden. Biedt integrale, vraaggerichte hulp die verder gaat dan alleen financiële compensatie en realiseer je als overheid dat hiervoor kennis en vaardigheden nodig zijn die de overheid mogelijk zelf niet in huis heeft. Durf als overheid daarbij ook de vraag te stellen hoe reëel het is dat de overheid (veroorzaker) zelf een hersteloperatie ontwerpt. Verken de mogelijkheden om dit via een of meerdere externe partijen in samenspraak met gedupeerden te ontwikkelen. Het is belangrijk om hierbij oog te houden voor ontzorging en emotioneel herstel van gedupeerden. Dit vraagt soms om maatwerk.
- Prioritering van ernstig gedupeerden
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen mensen die ernstig en minder ernstig zijn getroffen. Mensen met de meeste schade moeten als eerste geholpen worden en zij willen gezien worden. Het is voor hen extra pijnlijk om in dezelfde wachtrij als anderen geplaatst te worden.
Reactie ministerie van Financiën
Op 22 november 2024 reageerden Minister Heinen (Financiën) en staatssecretaris Van Oostenbruggen (Fiscaliteit en Belastingdienst) via een Kamerbrief op de specifieke aanbevelingen die wij doen in ons rapport. Een aantal punten uit hun reactie:
- "Onder andere naar aanleiding van het eerdere signaal van de Inspectie heeft UHT bij de integrale beoordeling dan ook de mogelijkheid gecreëerd om ernstig gedupeerden voorrang te geven."
- "Wij onderkennen de behoefte van gedupeerden om naast financiële compensatie ook erkenning te krijgen voor emotionele en materiële schade en willen ervoor zorgen dat mogelijk toekomstige hersteloperaties bijdragen aan zowel financieel als emotioneel herstel."
- "Het rapport van de Inspectie heeft waardevolle inzichten opgeleverd over de verschillende perspectieven en aandachtspunten in de hersteloperaties rond de kinderopvangtoeslag, de Fraude Signalering Voorziening (FSV) en box 3. Deze bevindingen helpen om beter te begrijpen waar verbeteringen nodig zijn, zowel in de uitvoering van de huidige hersteloperaties als bij toekomstige trajecten."
We zullen met belangstelling dit onderwerp blijven volgen.