Over ons
Na een korte kwartiermakersfase kreeg ons toezicht in het eerste jaar vorm en inhoud. We hebben een start gemaakt door veel signalen op te halen en eerste indrukken en onderzoeksbevindingen te delen.
Onze aanpak
Als nieuwe inspectie willen we meewerken aan een betrouwbare overheid, met name op die terreinen waarop wij toezicht houden. Soms doen we dat via de klassieke manier van toezicht houden. Zo voeren we bijvoorbeeld lange-termijn-onderzoek uit en komen we met aanbevelingen voor verbeterpunten. We onderzoeken dan mogelijke structurele risico’s die mensen en bedrijven lopen. Dat doen we op basis van signalen die we daarover binnenkrijgen, of naar aanleiding van eigen risicoanalyses. Naast het doen van klassiek onderzoek en uitbrengen van onderzoeksrapporten zullen we ook experimenteren met andere en nieuwe vormen van toezicht. Wij streven naar een doeltreffende aanpak en willen niet verdwijnen in de zee van rapporten die de overheid produceert. Met ons toezicht en bijbehorende aanbevelingen willen we gehoord en gezien worden en daadwerkelijk een verschil maken.
Organisatiestructuur
De inspectie is opgedeeld in drie verschillende teams, elk met hun eigen verantwoordelijkheden. Het eerste team doet voornamelijk onderzoek. Het tweede team houdt zich vooral bezig met bestuursadvies, de omgeving van de inspectie en interne bedrijfsvoering. Het derde team helpt met inhoudelijke kennis bij het maken van keuzes voor ons toezicht, de ontwikkeling van ons onderzoeksprogramma en processen van kwaliteitsborging. Door deze verdeling van taken kunnen we onze werkzaamheden zo efficiënt mogelijk uitvoeren en de hoogste kwaliteit waarborgen.
Onafhankelijk werken
Om ervoor te zorgen dat we onafhankelijk kunnen werken, heeft in de eerste helft van 2022 overleg plaatsgevonden met de Kamer over de inhoud en totstandkoming van de (ministeriële) Regeling taakuitoefening en bevoegdheden IBTD. Deze regeling werd daarna gepubliceerd. Dit betekende de formalisatie van de waarborgen voor het onafhankelijk functioneren van onze inspectie, waaronder regels over de totstandkoming van ons werkprogramma en onze informatiebevoegdheid.
We zijn als inspectie een onafhankelijk onderdeel binnen het ministerie van Financiën en vallen onder de ministeriële verantwoordelijkheid van de minister van Financiën. We zijn gepositioneerd buiten de diensten waarop wij toezicht houden en nemen geen deel aan overleggen van de Bestuursraad, het hoogste ambtelijke orgaan binnen een ministerie. We bepalen zelf welke onderzoeken we gaan doen, omdat we onafhankelijk kunnen werken. Bovendien brengen we de resultaten van ons onderzoek naar buiten op een moment dat we zelf kiezen. Na afronding van een onderzoek leggen we altijd de bevindingen, zonder conclusies en aanbevelingen, ten behoeve van een feitencheck voor aan de onderzochte diensten en/of functionarissen op wie het onderzoek zich richt. De reacties die we hierop terugkrijgen verwerken we in een wederhoortabel waarin we aangeven wat we inhoudelijk precies hebben gedaan met alle opmerkingen en eventuele suggesties. Dit publiceren we ook. Het rapport wordt met de wederhoortabel doorgestuurd naar de minister van Financiën en met de minister is afgesproken dat dit direct – dus zonder inhoudelijke reactie van het ministerie - wordt doorgeleid naar de Eerste en Tweede Kamer.
Informatiepositie
We hebben geen directe toegang tot alle informatie en systemen bij de Belastingdienst, Toeslagen en Douane. Wel hebben wij de bevoegdheid om alle informatie op te vragen die we nodig hebben voor ons onderzoek en medewerkers van deze uitvoeringsorganisaties zijn verplicht hieraan mee te werken. Dit staat beschreven in de Regeling taakuitoefening en bevoegdheden IBTD.
De informatie die we nodig hebben en de informatiebronnen die daarvoor gebruikt worden, zijn afhankelijk van de aard en het onderwerp van het onderzoek. Onze onderzoeken richten zich niet op individuele casussen. Toch kunnen individuele gevallen, wanneer ze in samenhang worden bekeken, signalen afgeven die de noodzaak van een onderzoek naar een bepaald onderwerp rechtvaardigen. De noodzaak om toegang te hebben tot informatie over individuele zaken om bijvoorbeeld te begrijpen hoe bepaalde regels, beleid of afspraken in de praktijk werken of worden toegepast, blijkt groter te zijn dan aanvankelijk werd gedacht. Om de ‘werking’ te kunnen toetsen hebben we soms concrete voorbeelden uit de praktijk nodig. Die informatie wordt vervolgens gebruikt om te onderzoeken of bepaalde knelpunten of risico’s structureel zijn. Dit betekent dat we inmiddels ook vaker dan bij de oprichting van onze organisatie was voorzien, voor het uitvoeren van onze taken aangewezen zijn op gegevens waarop een voor de domeinen geldende geheimhoudingsplicht van toepassing is. Het ministerie van Financiën werkt momenteel aan het opheffen van deze geheimhoudingsplichten, in overeenstemming met de gemaakte afspraken.
Onze stakeholders
Onze inspectie heeft met diverse partijen en belangen te maken die direct of indirect betrokken zijn bij ons toezicht. We houden ondermeer toezicht vanuit het perspectief van burgers en bedrijven en daarom onderhouden we ook contact met hen. We verdiepen ons verder in onderzoeken waarin deze doelgroepen centraal staan en investeren in relaties met maatschappelijke organisaties en andere professionals die patronen zien in de knelpunten waar burgers en bedrijven mee te maken hebben. Daarnaast zijn er de contacten met de uitvoerende diensten zelf (in alle lagen van de organisatie) die onder ons toezicht vallen, het beleidsdepartement, de andere opdrachtgevende departementen, politiek (o.a. met de vaste commissie voor Financiën van beide Kamers), aanverwante toezichthouders en andere organisaties die onderzoek doen binnen dezelfde domeinen. Deze gesprekken kunnen een signalerende functie voor ons hebben en dragen bij aan het vergroten van het effect van ons toezicht.
Minimaal vier keer per jaar spreekt de inspecteur-generaal met de staatssecretarissen van het ministerie van Financiën over actuele thema’s, verkenningen en onderzoeken of signalen die we binnenkrijgen. Daarnaast hebben we steeds binnen de directie van de uitvoeringsorganisatie waar een onderzoek betrekking op heeft, de onderzoeksvoorstellen persoonlijk laten toelichten door onderzoeker(s) en de inspecteur-generaal. Ook dit zetten we voort in 2023.
In de Inspectieraad – een samenwerkingsverband van alle rijksinspecties – delen we onze inzichten en zoeken we actief de samenwerking op in de domeinoverschrijdende vraagstukken die vallen onder toezicht. Zo zijn we bijvoorbeeld betrokken bij de klankbordgroep Wet op de rijksinspecties. Deze wet moet de onafhankelijkheid van inspecties beter borgen. De ministeriële regeling die voor ons geldt, wordt hiervoor als voorbeeld gezien.
Daarnaast nemen we actief deel aan professionele netwerken zoals het Netwerk Publiek Toezicht en Vide.
Verzamelen van signalen
Via allerlei kanalen krijgen we signalen doorgespeeld over knelpunten of risico’s in de uitvoering die betrekking hebben op belastingzaken, toeslagen of douaneprocessen. Deze worden bijvoorbeeld gemeld via het meldformulier op de website. Maar we halen ze ook actief op in onze externe gesprekken en tijdens werkbezoeken door het hele land. Daarnaast geven andere organisaties signalen aan ons door, zoals maatschappelijke organisaties, brancheorganisaties, Hoge Colleges van Staat, toezichthouders, opdrachtgevers aan de uitvoering, wetenschap en belangenorganisaties. Vanzelfsprekend zijn ook de medewerkers van de uitvoeringsdiensten voor ons een belangrijke bron van signalen. Deze signalen halen we bijvoorbeeld op bij onze werkbezoeken en tijdens de uitvoering van onderzoeken.
We geven op verschillende manieren opvolging aan signalen. Zo zoeken we altijd naar de structurele, onderliggende problemen en risico’s waar de signalen op duiden. Mede op basis van deze informatie komt onze onderzoeksprogrammering tot stand. Maar we kunnen ook directer reageren om gewenste verbeteringen aan de orde te stellen, bijvoorbeeld door de direct betrokkenen actief op te zoeken en de betreffende zaken rechtstreeks aan te kaarten. Voor individuele bemiddelingsverzoeken verwijzen we mensen door naar de juiste instanties.